Κυριακή 12 Νοεμβρίου 2017

"ΓΕΡΣΗ -- Είσαι το κόκκινο στο αίμα μου"

Με την ευκαιρία της παρουσίασης του μυθιστορήματος της Αργυρώς Μαργαρίτη -- γνωστής μας και από "Το γυάλινο μάτι του Σουλτάνου" -- στον "Ιανό" Θεσσαλονίκης στις 23-11-2017 ... παραθέτω εδώ μία παράγραφο από την σελίδα 312 (έμμεσα σχετιζόμενη λόγω ταπητουργίας με την Σύλλη, επίσης τόπο καταγωγής του Γιώργη):

Ξεκλειδώνουν οι λέξεις, παρασέρνουν, ξεγελάνε, μα έλεγε αλήθεια. Τού χάιδεψε τα μαλλιά κι εκείνος την έσυρε πάνω στο χαλί, το φερμένο απ' το Ουσάκ, κι έτσι όπως την πίεσε με το σώμα του, σκάφτηκε η γη για να βουλιάξουν, κόχλασε η θάλασσα να τους κάψει. Έσυρε το στόμα του στον λαιμό, δάγκασε απαλά τον λοβό του αυτιού, το δωμάτιο αφανίστηκε. Ήτανε, λέει, ένα κορίτσι εκεί μακριά στο Ουσάκ, μια υφάντρα χαλιών, καθισμένη στο χαμηλό μιντέρι, να δένει έναν έναν τους κόμπους του χαλιού. Και, καθώς ήξερε πως δε θα ζούσε για πολύ, γεμάτος ο θάλαμος αργαλειούς, εκατό, διακόσιες, χίλιες υφάντρες, γεμάτος ο αέρας χνούδια, όλος ο αέρας χνούδια, με δυσκολία ανάσαινε το κορίτσι απ' το Ουσάκ, για τούτο σε κάθε κόμπο έδενε ένα όνειρο, ένα φιλί, ένα χάδι τολμηρό, κι ύστερα έπιανε τον κιρκίτη, κοπανούσε τους κόμπους να τους ενώσει, ο Γιώργης ένιωθε τα χτυπήματα του σφυριού, έλεγε ξόρκια το κορίτσι απ' το Ουσάκ, να κυλιστούν στο χαλί της ερωτευμένα κορμιά, χωρίς αιδώ, μόνο φωτιά, χιλιάδες κόμποι, χιλιάδες φιλιά, γιατί, σαρκοβόρος, ο έρωτας θέλει τη σάρκα να σπαράζει.



[Argyro Margariti's novel "YERSI -- You are the red in my blood" to be presented in Thessaloniki on 11/23/2017.]

Δευτέρα 16 Οκτωβρίου 2017

Ένα κερί για τον Μιχάλη

[Καππαδοκία 2013]

Αργά το απόγευμα Μεγάλου Σαββάτου του 2013, φθάσαμε στο ξενοδοχείο μας στο Ικόνιο. Είχα έναν Τούρκο συνάδελφο στην Γερμανία, κοινωνικό λειτουργό που ήταν από την «Κόνια» όπως αποκαλούσε στη γλώσσα του το Ικόνιο και είχα μεγάλη περιέργεια να δω πως ήταν η πόλη. Ένας άλλος συνάδελφος, Κούρδος όμως αυτός, έλεγε ότι η «Κόνια» ήταν μια άσχημη πόλις, χτισμένη σ’ ενα άσχημο τοπίο. Είχαν σπουδάσει και οι δυο στην Γερμανία στις αρχές του 1970 και όλοι μαζί εργαζόμασταν μαζί με άλλες εθνικότητες και με Γερμανούς, σε ένα πρόγραμμα για την ένταξη των μεταναστών και των παιδιών τους σε μια πολυπολυτισμική κοινωνία στην Γερμανία, μέσα από το Νηπιαγωγείο και την γειτονιά τους. Αυτά τη δεκαετία του 1970 στην Γερμανία, όπου η ιδέα της πολυπολυτισμικότητας έφθανε στο φόρτε της κυρίως μεταξύ των προοδευτικών και αριστερών  μελών της γερμανικής κοινωνίας των Κρατιδίων, των τοπικών θεσμών, π.χ. Ευαγγελικής Εκκλησίας, και της βιομηχανίας, όπως το Ιδρυμα RBosch, και  όλοι αυτοί χρηματοδοτούσαν  το τετραετές αυτό πρόγραμμα.

Αυτή η διάσταση του Τούρκου και του Κούρδου συναδέλφου σχετικά με την «ωραιότητα» του Ικονίου, με κατείχε λοιπόν  το Πάσχα του 2013 που το επισκέφθηκα. Μπήκαμε στην πόλη από μια άχαρη πλευρά της, ξερή και χωρίς κανένα γεωλογικό ενδιαφέρον σε χρώματα κοκκινοκίτρινα και χωρίς ιχνος πράσινου. Το πούλμαν μας έκανε ένα γρήγορο πέρασμα στο κέντρο της πόλης, χωρίς να  κατεβούμε καθόλου από αυτό. Είδαμε μια μοντέρνα πλατεία γεμάτη νεολαία, κάτι σαν γιορτάσιμη μάζωξη για νέους. Γρήγορα φθάσαμε στο ξενοδοχείο μας, περιφερειακά του κέντρου, σε  μια ήσυχη περιοχή, απέναντι απο μια τεράστια αποθήκη σούπερ-μάρκετ  καθώς και άλλα μεγάλα εμπορικά κτίρια και  επιχειρήσεις. Η περιοχή είχε πολύ μοντέρνα  κτίρια γενικά και τίποτε δεν θύμιζε κακομοιριά Ανατολής προς μεγάλη μου έκπληξη.  
                                             
Το ξενοδοχείο μας βρισκόταν πάνω σ΄ένα οδικό  κόμβο με τουλάχιστον τέσσερεις διασταυρούμενους δρόμους  που περνούσαν άλλοι παράλληλα μεταξύ τους και κάποιοι ο ένας πάνω από τον άλλον. Μετά το βραδυνό αποφασίσαμε με τον Μιχάλη να περπατήσουμε στην περιοχή. Βγήκαμε από το ξενοδοχείο μας (δεν θυμάμαι όνομα) και πήραμε έναν δρόμο στην τύχη, μπροστά απο την είσοδό του. Σε λίγο, είχα την εντύπωση ότι περπατούσα στα νεόκτιστα περίχωρα μιας μικρής γερμανικής κωμόπολης. Ίδιες γερμανικές πολυκατοικίες, ίδια μικρά καταπράσινα πάρκα μεταξύ τους, ίδιες ανισόπεδες διαβάσεις, ίδιες υπόγειες διαβάσεις, ίδιοι σκουπιδοτενεκέδες, άλλοι για γυαλικά και άλλοι για χαρτικά. Ποδηλατόδρομοι στα πεζοδρόμια και χώρος για πεζούς. Μάλλον δεν έβλεπα καλά. Μάλλον δεν ήθελα να πιστέψω ότι έβλεπα, αλλά ήταν όλα εκεί. Μια μικρή γερμανική πόλη στην καρδιά της Τουρκίας, στο Ικόνιο. Και ακριβώς όπως στην Γερμανία, ψυχή στον δρόμο. Μόνο τα φώτα στα διαμερίσματα των πανύψηλων πολυκατοικιών, ακριβώς όπως στην Γερμανία, δήλωναν την ύπαρξη ζωής στο σημείο. Αργότερα έμαθα ότι όλη η ανοικοδόμηση της Τουρκίας ανήκει σε γερμανικές κατασκευαστικές εταιρίες και άρα όλα μπήκαν στη θέση τους και  μου λύθηκαν  οι  απορίες, σχετικά με την  ομοιότητα των κτιρίων και εν γένει της περιοχής αυτής του Ικονίου, με την γερμανική επαρχία.

Την άλλη ημέρα το πρωί ξεκινήσαμε για το πρώτο ελληνικό χωριό της περιοχής, την Σύλλη, που πρώτη φορά άκουγα στη ζωή μου. Η συνοδός μας, η  Μαρία, μας μιλούσε με πολύ θερμά λόγια για την πόλη αυτή. Το πούλμαν περνούσε μπροστά από γκρίζα τοπία, με χαμηλά μαγαζιά, βιοτεχνίες, γκαράζ ποδηλάτων και αυτοκινήτων, μικρά παντοπωλεία, διόροφα σπίτια απίστευτης κακοτεχνίας και κακογουστιάς, ανθρώπους σκυφτούς και ταλαιπωρημένους, παιδιά που έτρεχαν γύρω γύρω κλαίγοντας και γενικά μια περιοχή που τίποτα δεν θύμιζε πλέον γερμανικό χωριό, αλλά μόνο κλασσική Ανατολία. Σε κάποια μαγαζάκια διέκρινα και το επίθετο του Τούρκου συναδέλφου από το Μόναχο.

Η Μαρία μας είπε ότι η Σύλλη απέχει απο το Ικόνιο περίπου 8 χλμ. και ότι τα ελληνόπουλα από τη Σύλλη έκαναν καθημερινά τον δρόμο Σύλλη-Ικόνιο-Σύλλη για το σχολείο, νομίζω το Γυμνάσιο. Φτάσαμε γρήγορα στη Σύλλη και η πρώτη εντύπωση από την πόλη ήταν ότι φτάσαμε σε ένα εργοτάξιο. Το πούλμαν δεν μπορούσε να μπει μέσα στη Σύλλη γιατί παντού υπήρχαν μηχανήματα, άλλα έσκαβαν και άλλα έφτιαχναν δρόμους. Όμως το πούλμαν είχε σταματήσει ακριβώς μπροστά στην εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. 'Ενας άνδρας, Τούρκος φυσικά, αφού χαιρέτισε θερμά τη Μαρία, μας καλοσώρισε και μας οδήγησε στο ναό. Κάτι σαν φύλακας μου φάνηκε. Πολύ πρόθυμος να μας δείξει την αναπαλαίωση της εκκλησίας, να μας υποδείξει τα έργα που έγιναν στον χώρο, να απαντήσει σε όλες τις ερωτήσεις μας. Σαν να επιζητούσε τον έπαινό μας για αυτά που μας έδειχνε. Εντύπωση μας έκανε φυσικά η αναπαλαίωση του ναού, ο άμβωνας και ο ξύλινος Επιτάφιος στη μέση του του ναού. Όλα ήταν τόσο καθωσπρέπει και γλυκερά ξαναφτιαγμένα, που δεν ξέρω κατά πόσο η τωρινή αυτή επέμβαση ανταποκρίνεται στα αυθεντικά χρώματα, στο ύφος και στην τότε εικόνα του ναού. Ακριβώς την ίδια εντύπωση είχα και στην Παναγία την Σουμελά. Πολύ ανατολίτικό συρόπιασμα στα χρώματα, στα στρογγυλεμένα πρόσωπα, στα βλέμματα της Παναγίας και στις εικόνες. Δεν υπήρχε πουθενά η κάθετη βυζαντινή λιτότητα και αυστηρότητα, η ανθρώπινη εσωτερικότητα των χρωμάτων και των εικόνων. Περισσότερο με έκθεση ζωγραφικής έμοιαζε, παρά με ορθόδοξο ναό. Ναι, από την αναπαλαίωση έλλειπε η ορθοδοξία, η κατάνυξη, η εσωστρέφεια, η επιβλητικότητα. Μάλλον όλα αυτά είχαν αφαιρεθεί, και η  εκκλησία πια ήταν ανώδυνη και ακίνδυνη, ένα τουριστικό προιόν προς κατανάλωση, ένα μουσείο.

Μετά την επίσκεψή στο ναό ο Τούρκος κύριος μας οδήγησε στα σκαλοπάτια που κατέβαιναν σε έναν κρυφό ναό κάτω από τη γη, όπου έβγαινε αν θυμάμαι σωστά και αγίασμα, ακριβώς απέναντι από την είσοδο της εκκλησίας. Κάποιοι κατέβηκαν, εγώ όχι. Προτίμησα να ανάψω ένα κερί που κουβαλούσα μαζί μου από την Ελλάδα, εκεί σε κάτι πέτρες που είδα δίπλα από τα σκαλοπάτια για τον υπόγειο ναό, για τον Μιχάλη, λόγω ονόματος. Το φωτογράφησα το αναμμένο κερί, έτσι για να μείνει για πάντα εκεί αναμμένο, στην εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, στην Σύλλη. Την Σύλλη την είδαμε μόνο από μακριά. Λόγω έργων ήταν δύσκολο πολύ να πάμε πιο κοντά. 'Ισως την άλλη φορά.


Αλίκη-Παρύσατις Λεοντίδου [16-10-17]



[A candle lit by Satis Leontidou on the rocks right next to the church of Archangelos Michael (Hagia Eleni Museum) in Sille, Konya on Easter Sunday 2013]

Δευτέρα 4 Σεπτεμβρίου 2017

Πατριαρχική Θεία Λειτουργία -- Σύλλη 1-10-17

[Τελικά η άδεια για Θεία Λειτουργία δεν δόθηκε, αλλά η εκδρομή πραγματοποιήθηκε!]

Δυο χρόνια πριν δεν τα καταφέραμε, τώρα όμως θα γίνει η εκδρομή, και μάλιστα με αφορμή την Θεία Λειτουργία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στον ανακαινισμένο ναό-μουσείο του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (αρκεί να δοθεί και η σχετική άδεια των τοπικών αρχών): στην παρακάτω φωτογραφία Συλλαίοι εξ Ελλάδος (Άλκης και Τάκης Σαλκιτζόγλου, Μανόλης Σαρρηκωστής) υποδέχονται, μαζί με Τούρκους αρχαιολόγους-αναστηλωτές (Yasmine Nar, Ilker Mete Mimiroglu), τον Οικουμενικό Πατριάρχη στον ανακαινιζόμενο ακόμη ναό (28 Μαΐου 2012).


Παρασκευή 12 Μαΐου 2017

Περί "Σύλλης" Τάκη Σαλκιτζόγλου (14η ΔΕΒΘ, 12-5-17)



Θα ήτο άραγε δυνατή η μεταφορά της εν τη εκκλησία μας μαρμαρίνης πλακός του τάφου του Πορφυρογεννήτου Ιωάννου του Κομνηνού, τελευτήσαντος ότε ην όμηρος παρά τω Σελτζούκω Σουλτάνω του Ικονίου και ταφέντος εις την εσχάτως καταστραφείσαν μονήν του Αγίου Χαρίτωνος;



Με προφανή αγωνία και φροντίδα ο τελευταίος προεστός της Σύλλης Ιωάννης Χριστοφορίδης απευθύνει το παραπάνω ερώτημα προς την καταφθάνουσα νέα πατρίδα στις 17 Μαΐου του 1924. Πρόκειται για μία επιτύμβια πλάκα που οι Συλλαίοι ήδη ανέφεραν στον πρώτο γνωστό ξένο επισκέπτη της Σύλλης, τον Δανό χαρτογράφο Carsten Niebuhr το 1766: ήταν γι αυτούς η απώτατη απόδειξη Βυζαντινής καταγωγής και μεγαλοπρέπειας!

Η επιτύμβια πλάκα δεν κατέστη τελικά δυνατόν να μεταφερθεί στην Ελλάδα, αλλά παραμένει στο Ικόνιο, στην αυλή του μικρού αρχαιολογικού μουσείου στην παλιά πόλη, όπου ευτυχήσαμε να την δούμε τον Αύγουστο του 2010 (πρώτη εκδρομή της Ένωσης Συλλαίων στην Σύλλη). Και ο νεκρός δεν ήταν ο Ιωάννης Κομνηνός αλλά ο γιος του Μιχαήλ, στοργικά αποθανατισμένος στην κατά τα άλλα Ελληνικότατη επιτύμβια πλάκα ως "αμηρασλάνης", "λέων εμίρης" δηλαδή (αν και απλώς ο γιος ενός Τραπεζούντιου αριστοκράτη, πιθανώς μοναχού και πρώην ομήρου των Τούρκων): είμαστε στα 1297, η Σύλλη είναι Σελτζουκική, και η Τουρκική επιρροή ήδη αναπόφευκτη. Και η επιτύμβια πλάκα δυσανάγνωστη και δυσερμήνευτη, τόσο που κατανοήθηκε πλήρως μόνο το 1937, ύστερα από διαχρονικές συμβολές Ελλήνων και ξένων μελετητών (όπως εξιστορεί ο Τάκης Σαλκιτζόγλου τόσο στο παρόν βιβλίο του όσο και σε εκτενές και σημαντικότατο άρθρο του με θέμα την μονή του Αγίου Χαρίτωνος).




Δυσερμήνευτη παραμένει πάντως και η παρουσία αυτής της Ελληνικής κωμόπολης -- τόσο Ελληνικής πριν λίγους αιώνες που οι Τούρκοι την αποκαλούσαν "χωριό των απίστων" -- και της μοναδικής Ελληνικής της διαλέκτου στην καρδιά της Μικράς Ασίας. Το 1815 ο περιοδεύων Πατριάρχης Κύριλλος ΣΤ' άκουσε από τους Συλλαίους ιστορίες για καταγωγή από Λάκωνες. Όμως ήδη έναν περίπου αιώνα αργότερα τα πράγματα είχαν μάλλον ξεκαθαρίσει: οι Συλλαίοι ήταν απλώς απόγονοι Τσακώνων, δηλαδή Βυζαντινών ακριτών (όχι υποχρεωτικά Τσακωνικής/Λακωνικής καταγωγής), που αρχικά υποχώρησαν από την Συρία στην περιοχή του Σύλλαιου της Παμφυλίας και στην συνέχεια μεταφέρθηκαν από κάποιον Σελτζούκο Σουλτάνο στην περιοχή του Ικονίου^ υπήρχε μάλιστα γειτονιά στην Σύλλη ονομαζόμενη "Τσακωνιά", κάτι που ο συγγραφέας φρόντισε να επιβεβαιώσει αυτοπροσώπως κατά το πρώτο του ταξίδι εκεί το 2000 (υποσημείωση 77, σελίδα 56).

Αυτή η παρανόηση είχε και μία θετικότατη παράπλευρη ωφέλεια: ώθησε τον Τσακωνικής καταγωγής γλωσσολόγο Θανάση Κωστάκη να μελετήσει την διάλεκτο της Σύλλης -- για να δει αν όντως υπάρχει σχέση ανάμεσα στα Σιλιώτικα και στα Τσακώνικα, κάτι που τελικά δεν είδε -- και να μας χαρίσει έτσι ένα ολόκληρο βιβλίο επί του θέματος, μία πραγματική κιβωτό της διαλέκτου. Στο βιβλίο αυτό του 1968 υπάρχει για παράδειγμα -- και μεταφέρεται στην δεύτερη έκδοση της "Σύλλης" από τον κ. Σαλκιτζόγλου, μαζί με την νεοελληνική απόδοση του -- μία Σιλιώτικη παραλλαγή του γνωστού άσματος του γεφυριού της Άρτας, το "τραγούδι της καμάρας", που καταλήγει στην κατάρα της παπαδιάς ως εξής:

Μπαμπά, μπαμπά, μερ' ω μπαμπά, μάνα μας είπεν ότσι,
ως περπατάς, να κοντζυλάς, ως πίνεις νιαρό, να 'νι όιμα και όλκους 

Περιλαμβάνεται επίσης στην δεύτερη έκδοση της "Σύλλης" ανέκδοτη ως τώρα μαρτυρία (επιστολή Γεωργίου Ειρήνης Καρίπογλου, 28 Μαρτίου 1954, γραμμένη στα Σιλιώτικα), από τα αρχεία του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, για το πως αποθανατίστηκε το τραγούδι: το τραγούδησε με τον τζουρά του, στα Σιλιώτικα, ο "μπερμπάντης ο Σάββας" (αγγειοπλάστης Σάββας Βασιλειάδης) στον επιστολογράφο και στον "δάσκαλο Γιώργη, άντρα της Ουρανίας του Μπούκα", δηλαδή στον Γεώργιο Μαυροχαλυβίδη (που το πέρασαν στο γραμμόφωνο).

Μπερμπάτση Σάββας μι τ' τζουράν του τραγούρησι καμάρας τραγούρι κ' πήραμ' τα σ' γραμμοφώνι, να τα ξέριτι.

Ο Γεώργιος Μαυροχαλυβίδης, αν και όχι Συλλαίος, είναι ένας από τους κορυφαίους μελετητές της Σύλλης (και όχι μόνο). Πέρα από το εκτενές χειρόγραφο του για την Σύλλη (1953) και την μετάφραση της αυτοβιογραφίας του Συλλαίου τραπεζίτη Σεραφείμ Μπατζόγλου (1967), έχει μεταφράσει (1955) τα 18 Οθωμανικά φιρμάνια που επιβεβαίωναν τα διαχρονικά προνόμια της Σύλλης και που έφεραν οι Συλλαίοι στην Ελλάδα το 1924. Ας σημειωθεί ότι τα φιρμάνια αυτά ήταν άγνωστα στους Τούρκους μελετητές της Σύλλης έως την συμπερίληψη του άρθρου του κ. Σαλκιτζόγλου στην συλλογική έκδοση της Δημαρχίας Σελτσουκίας SILLE HAGIA ELENI MUSEUM, τον "Τόμο Αγίας Ελένης" όπως 'στοργικά' τον αποκαλώ (2013). Ένα από τα φιρμάνια, αυτό με ημερομηνία 13 Αυγούστου 1759, παρατίθεται αυτούσιο και μεταφρασμένο στο βιβλίο του κ. Σαλκιτζόγλου, και γράφει ανάμεσα στα άλλα:

Εν τούτοις επειδή το φιρμάνι που απαγορεύει στο εξής την επέμβαση των μπεηλέρ-μπέηδων και του ντεφερντάρη του Καραμάν, που εισέπρατταν εισφορά για την παραγωγή κρασιού, επιπλέον κεφαλικό φόρο, εισφορά επί της δεκάτης κ.λ.π., δεν έχει ανανεωθεί παλαιότερα, ο βαλής του βιλαετιού τους έχει πάρει όλα τα άσπρα τους για την επισκευή του σεραγιού, για προμήθεια πέτρας και για προμήθεια νίτρου. Τους έχει αδικήσει πολύ.

Το πρώτο φιρμάνι που έφεραν οι πρόσφυγες Συλλαίοι ανάγεται στο 1690: πριν από την χρονιά αυτή δεν έχουμε πολλές μαρτυρίες για την ζωή στην Σύλλη, και στηριζόμαστε κυρίως σε Οθωμανικές απογραφές και στον προαναφερθέντα τόμο της Δημαρχίας Σελτσουκίας. Ύστερα έχουμε μαρτυρίες ταξιδιωτών, αρχίζοντας από τον περιοδεύοντα και συλλέγοντα Πατριάρχη Ιεροσολύμων Χρύσανθο Νοταρά, που -- όπως αναφέρει στο "Οδοιπορικό" του -- έλαβε 100 γρόσσια από τους Συλλαίους τον Οκτώβριο του 1722 για τις ανάγκες του Πατριαρχείου. Όπως πολλές άλλες μεταγενέστερες πληροφορίες, την πολύτιμη αυτή πληροφορία έλαβε ο κ. Σαλκιτζόγλου έμμεσα και όχι άμεσα, καθώς σχεδόν κανείς δεν είχε ως κύριο θέμα την Σύλλη. Ανάμεσα στις πληροφορίες αυτές ξεχωρίζω την εκδίωξη εκ του Ικονίου από τους Τούρκους του Έλληνα διδάσκαλου Γρηγόριου Ιωαννίδη το 1821 (Κώστα Λάππα, "Ο Καλαβρυτινός δάσκαλος Γρηγόριος Ιωαννίδης και η βιβλιοθήκη του") και την μοναδική ως τώρα μαρτυρία για εξορία Συλλαίων κατά την περίοδο 1914-1918 (Β. Η. Βογιατζόγλου, "Η Σπάρτη της Πισιδίας").


Δύο άμεσες πηγές του συγγραφέα, πέρα από αυτές που ήδη αναφέρθηκαν, είναι το μυθιστόρημα του Νικολάου Βακαλόπουλου "Ο Συλλαίος", που προπώλησε 52 αντίτυπα στην Σύλλη όταν εκδόθηκε στην Σμύρνη το 1909, και η μελέτη της συμπολίτισσας Νέλλης Μελίδου-Κεφαλά "Πρόσφυγες από τη Σίλλη Ικονίου -- Η προσαρμογή ενός πληθυσμού εμπόρων στην Ελλάδα" (1987/2015), που παρουσιάστηκε στην 13η ΔΕΒΘ (2016). Από τα  βιβλία αυτά ο συγγραφέας αντλεί πολύτιμες πληροφορίες για την κοινωνία της Σύλλης στις αρχές του 20ου αιώνα.

Από το πρώτο βιβλίο -- σπανιότατο, ο συγγραφέας βρήκε αντίτυπο στο Μοναστηράκι! -- παραθέτω (σελ. 17-18) ένα απόσπασμα σχετικά με τον χαρακτήρα των Συλλαίων (σελ. 171-72):

Ο Συλλαίος είναι λίαν ευαίσθητος και οξυδερκής, λίαν περιποιητικός και φιλόδοξος ... πλην είναι φίλερις εις το έπακρον και το φίλερι αυτού αποβλέπει προς το κοινόν της πατρίδος συμφέρον. Ούτος είναι σφόδρα πείσμων, ουχί δε μοχθηρός και μνησίκακος. Είναι λίαν ζηλωτής του καλού και φροντίζει να υπερβεί τον άλλον χωρίς να τον βλάψη. Έμφυτα ταύτα εισίν τω Συλλαίω: υπερήφανος και λίαν φιλότιμος, διο και ο πτωχότερος κρύβει εις το κιβώτιον του μίαν μηλωτήν ίνα φορέση αυτήν κατά τας ημέρας του Πάσχα... Εν περιπτώσει διαφωνίας οι Συλλαίοι δεν κακοποιούσι αλλήλους, αλλ' είναι ικανοί να διαιρεθώσι εις είκοσι φατρίας και να συστήσωσι άλλα τόσα σχολεία και διατηρήσωσι άλλους τόσους διδασκάλους εκ του ιδίου αυτών βαλαντίου. Είναι ικανοί θυμωθέντες να ανεγείρωσιν εκκλησίας εις όλας τας συνοικίας αυτών, ίνα εκκλησιάζωνται χωριστά, τουθ΄ όπερ και εγένετο, οπότε το χρήμα ην άφθονον προ τινων χρόνων... 

Από το δεύτερο βιβλίο παραθέτω (σελ. 33) την μαρτυρία της Αθηνάς Johnson-Στάγκογλου (σελ. 104):

Ο πατέρας μου έφυγε, όταν άρχισαν να μεγαλώνουν τα παιδιά. Είπε "μεγαλώνουν τα παιδιά, να τα πάω σε μεγάλη πόλη" και κατέβασε τη δουλειά του από τη Σίλλη στο Ικόνιο. Ήταν κουρέας, έβγαζε δόντια, διόρθωνε ρολόγια, τρόχιζε τα μαχαίρια και ψαλίδια των κουρέων και σιδέρωνε και φέσια. Είχε πέντε καλούπια. Είχε μαγαζί ο πατέρας μου στο κέντρο, απέναντι απ' το δικαστήριο. Κι' έβγαζε και δόντια. Πρωί-βράδυ έρχονταν πελάτες. Ζούσαμε πάρα πολύ καλά.


Ο πατέρας της Αθηνάς είναι πιθανότατα ο κουρέας (και 'οδοντίατρος' Ελλήνων και Τούρκων) Hambo (Χαράλαμπος) που αναφέρει ο Hasan Basri Sayi στο άρθρο του "Σχέσεις ανάμεσα σε μουσουλμάνους και σε μη μουσουλμάνους στην Σύλλη: 1900-1923" (Τόμος Αγίας Ελένης, σελ. 108-121). Οι σχέσεις αυτές, ανάμεσα σε Έλληνες και Τούρκους της Σύλλης, ήταν γενικά πολύ καλές ως το 1914, και σε μεγάλο βαθμό και ως το 1924, αν εξαιρέσει κανείς κάποιες επιτόπιες εκτελέσεις και τους πολλούς θανάτους που έφερε η υποχρεωτική εκτόπιση των ανδρών. Ο συγγραφέας, όπως άλλωστε και η Νέλλη και εγώ, έχασε τον παππού του στην εξορία προς το Ντιάρμπεκιρ, ενώ ακόμη και ο έφηβος τότε πατέρας του -- στην μνήμη του οποίου αφιερώνεται το βιβλίο -- απέφυγε την εξορία χάρις σε ένα σωτήριο τέχνασμα που ο συγγραφέας αναφέρει αλλού. (Σε προσωπική μας συνομιλία -- από τις πολλές που ευτύχησα να έχω μαζί του -- ο συγγραφέας μου είπε ότι ο παππούς του ήταν πιθανότατα ένας από τους 420 που αναχώρησαν από το Ικόνιο τα Χριστούγεννα του 1921, ενώ παραθέτει μαρτυρία, από τον τόμο Έξοδος Β' του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, του Γεωργίου Κοπάση, ενός από τους 60-70 που επέζησαν ως το Ντιάρμπεκιρ.)

Μεγάλη η απόσταση από το Ικόνιο ως το Ντιάρμπεκιρ, αρκετά μεγάλη όμως και η απόσταση από την Ελλάδα ως το Ικόνιο (και ας έγραψε λυπημένα ένας Κούρδος στο youtube "Konya was one Greek city", και ας πήρε ο μεγάλος νεκρός του Ικονίου το όνομα "Ρουμί" (1207-1273) ακριβώς επειδή ζούσε "στων Ελλήνων την χώρα"): ο συγγραφέας ευτύχησε να κάνει το μακρύ ταξίδι τρεις φορές, και μάλιστα την τρίτη φορά (Μάρτιος 2012) να υποδεχθεί ως δια μαγείας τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο στην είσοδο της εκκλησίας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, αλλά αυτό που έγραψε στην πρώτη έκδοση της "Σύλλης" (2005), και ύστερα από το πρώτο του ταξίδι εκεί (2000), παραμένει αναλλοίωτο και στην δεύτερη έκδοση (2016), και παρά την ραγδαία ανάπτυξη της περιοχής (ιδίως επί Αχμέτ Νταβούτογλου του κοντοχωριανού μας):

Η μισοπραγματική - μισοφανταστική εικόνα της σημερινής Σύλλης, πράγμα περίεργο, διατηρεί ακέραια τη σχέση της με την πάλαι ποτέ ακμαία Σύλλη των Ελλήνων. Κυρίως γιατί επιβάλλεται στον επισκέπτη με τον περίλαμπρο βυζαντινό ναό της και επειδή εξακολουθεί πάντα να στεφανώνεται από τις γύρω αρχαίες σπηλιές της, τεράστιες κερήθρες ενός μελισσιού, απ' όπου οι μέλισσες έχουν προ πολλού πετάξει.





Κυριακή 23 Απριλίου 2017

Σπάρτη (Isparta) 1915

Σαν σήμερα πριν τρία χρόνια, του Αγίου Γεωργίου και πάλι, ενθυμούμενος τον παππού μου ανέβασα μία σύντομη αφήγηση του πατέρα μου για τον χαμό του στην εξορία το 1921 ... που παραμένει η δημοφιλέστερη ανάρτηση του ιστολογίου μου! Ενώ όμως ιστορίες όπως αυτή του παππού μου υπάρχουν πολλές, και αφορούν όλες την περίοδο 1919-1923, μαρτυρίες για εξορίες -- αν θέλετε 'επιστρατεύσεις' στα διαβόητα Τάγματα Εργασίας -- Συλλαίων κατά την περίοδο 1914-1918 δεν έχουμε: είναι επομένως ιδιαίτερα σημαντική η πληροφορία που παραθέτει στο βιβλίο του "Η Σύλλη του Ικονίου: μια Ελληνική κωμόπολη στην καρδιά της Μικράς Ασίας" ο Τάκης Σαλκιτζόγλου! Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι η πληροφορία αυτή βασίζεται σε μαρτυρίες όχι Συλλαίων αλλά Σπαρταλήδων (κατοίκων δηλαδή της Σπάρτης Πισιδίας, Isparta) ... που περιέθαλψαν εξαθλιωμένους Συλλαίους που 'στρατολογήθηκαν' για την κατεδάφιση σπιτιών στην περιοχή τους ύστερα από τον σεισμό του 1914 ... και που έχουν διασωθεί στο βιβλίο του Β. Η. Βογιατζόγλου "Η Σπάρτη της Πισιδίας" (1986):

Χαρακτηριστικό της γενναιόδωρης φιλοξενίας των Σπαρταλήδων είναι και το παρακάτω περιστατικό, που αναφέρεται στις αρχές του 1915. Μετά το σεισμό η Κυβέρνηση έστειλε εργατικά τάγματα (Αμελέ Ταμπουρού) με το σκοπό να βοηθήσουν στην κατεδάφιση ετοιμόρροπων σπιτιών στις διάφορες πόλεις, που χτυπήθηκαν από τη θεομηνία. Τα "τάγματα" αυτά ήταν συγκροτημένα από Χριστιανούς αποκλειστικά, που δούλευαν σε διάφορες εξαντλητικές δουλειές με απώτερο σκοπό τη φυσική τους εξόντωση. Ένα τέτοιο τάγμα από τη Σίλλη στάθμευσε στη Σπάρτη σε κατάσταση έσχατης εξαθλίωσης. Οι Σπαρταλήδες τους αγκάλιασαν με αδελφική στοργή. Με αστραπιαίο έρανο μάζεψαν χρήματα, τους εξασφάλισαν στέγη, ρουχισμό, κουβέρτες και καθημερινό συσσίτιο. Ο τρόπος, η ταχύτητα, η μεθοδικότητα, αλλά και η αποτελεσματικότητα της αδερφικής φροντίδας άφησαν εποχή. Για πολλά χρόνια οι Σιλλελήδες πρόσφυγες το συζητούσαν. Γιαυτό το αναφέρω κι εγώ.

(Β. Η. Βογιατζόγλου, "Η Σπάρτη της Μ. Ασίας (Σύμμεικτα Λαογραφικά)", 1986 σελ. 77-78)

[A testimony, unique so far, on the 'mobilization' of Silleans into the infamous Work Batallions (Amele Taburu) of 1914-1918, based on testimonies of Isparta Greeks who cared for wreched Silleans stationed in their region in order to demolish buildings damaged by the 1914 earthquake: we owe this testimony to V. E. Vogiatzoglou and Takis Salkitzoglou, and their books "Sparta of Asia Minor" (1986) and "Sille of Konya" (2005/2016), respectively.]

Δευτέρα 27 Μαρτίου 2017

"Ο Συλλαίος" στην Σύλλη (1909)

Ο πρόεδρος μας, Τάκης Σαλκιτζόγλου, είναι από τους ελάχιστους που κατέχουν αντίτυπο του μυθιστορήματος "Ο Συλλαίος" του Νικολάου Βακαλόπουλου, που εκδόθηκε στην Σμύρνη το 1909. Για αυτήν την "Πρωτότυπο Ασιανή Μυθιστορία" μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα στο άρθρο του κ. Σαλκιτζόγλου στην "Μικρασιατική Ηχώ" (άνοιξη 2013), εδώ (σελ. 10) ή εδώ. Σήμερα όμως μοιράζομαι μαζί σας τον κατάλογο των "Εκ Σύλλης του Ικονίου" συνδρομητών που προαγόρασαν το βιβλίο και αναφέρονται στο τέλος (σελίδα 301): πουλήθηκαν τότε 52 αντίτυπα στην Σύλλη μας!


Ο Αρχιμ. Παπά Θεοφάνης (3), Αλέξανδρος Βασιλειάδης (3), Παύλος Γ. Ρεχάνογλου, Μην. Χ. Χριστοφορίδης, Χαρ. Γ. Βαγιανού, Βαγιανός Κ. Βαγιανού, Πρόδρ. Κ. Πατζόγλου, Αχιλλ. Διαμαντίδης, Βασ. Κ. Μαμελεδζόγλου, Β. Χ'' Χρυσάνθου Χ'' Βαγιανού, Α. Πολάτογλου, Κοσμάς Κ. Μαμελεδζόγλου, Κοσμ. Ευστ. Πουρσαλίδης, Κοσμάς Χρ. Τσαούσογλου, Χ'' Φιλ. Χ'' Χριστοφορίδης, Αλέξ. Χ'' Χαρίτων, Ιω. Πρ. Χριστοφορίδης ιατρός, Κοσμ. Μ. Χασταρσλάνογλους, Ποτοσ. Γ. Τζοντάρογλου, Αν. Γ. Παλόγλου, Σαβ. Δ. Πολάτογλου, Ιωαν. Δ. Ανδρέογλου, Γ. Ιορδ. Πετρόγλου, Θωμ. Β. Τανκατόγλου, 

Παπά Άνθιμος Εφ. Οικονόμος, Χ'' Αλέξ. Β. Μαμελεδζόγλου, Στέφ. Π. Τσορπαδζή Θεοδώρου, Ο ιατρός Κυριάκ. εφ. Κόνος, Σταύρος Θεοδώρου, Ιωακ. Χ'' Ανθίμου, Σοφ. Β. Παπαδόπουλος, Ποτός Εφ. Ανανιάδης, Δημητρ. Εφ. Κοσμόγλου, Χρήστος Καργιακτή, Ηλίας Β. Παπαζόγλου, Μιλτ. Εφ. Χ'' Εσόγλου, Θεόδ. Πολάτογλου, Ιω. Γ. Καραμανλή, Γεώρ. Β. Χοταλίδης, Λεωνίδας Κουλόγλου, Γ. Χ'' Χαρίτων Τοκατλίδης, Χαρίτων Καρήπογλου, Πέτρος Σακαλόγλου, Σεβαστός Β. Παπάζογλου, Ηλ. Κιοκπάσογλου, Χαράλ. Β. Χαλεπλόγλου, Αβρ. Χρ. Τσαούσογλου, Αλεξ. Αναν. Χαλεπλόγλου.   

[A list of Silleans who pre-purchased the 1909 Nikolaos Vakalopoulos novel "The Sillean" (p. 301), courtesy of Takis Salkitzoglou.] 

Κυριακή 15 Ιανουαρίου 2017

"Η Σύλλη του Ικονίου" (Τάκη Σαλκιτζόγλου)

[Αφιερώνεται το άρθρο αυτό στην μνήμη του εκ Μαλακοπής Καππαδοκίας καταγόμενου φίλου Λουκά Κανάκη (1956-2012), που έντεχνα με οδήγησε, λίγο μετά την οριστική επιστροφή μου από τις ΗΠΑ τον Οκτώβριο του 2008, στο βιβλιοπωλείο του ΜΙΕΤ (Τσιμισκή 11) ... ώστε να 'ανακαλύψω' εκεί την πρώτη έκδοση της "Σύλλης"!]

Επανεκδόθηκε στα τέλη του 2016 το βιβλίο του Τάκη Σαλκιτζόγλου "Η Σύλλη του Ικονίου: μια ελληνική κωμόπολη στην καρδιά της Μικράς Ασίας": πρόκειται για επαυξημένη έκδοση (των εκδόσεων Μπαλτά), της αρχικής έκδοσης του 2005 (του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού), εμπλουτισμένη με πλούσιο νέο φωτογραφικό υλικό (όπως οι φωτογραφίες της Γερτρούδης Μπελ του 1905), που λαμβάνει υπ' όψιν νεώτερες έρευνες τόσο των Τούρκων ειδικών (όπως SILLE HAGIA ELENI MUSEUM) όσο και του ιδίου (συγγραφέα επίσης του βιβλίου Η Μικρά Ασία στην Επανάσταση του 1821. Η συμβολή των Μικρασιατών στον εθνικό αγώνα και πολλών άρθρων σχετικών με την Σύλλη και την Μικρά Ασία, κάποια από τα οποία βρίσκονται εδώ). [Βίντεο βιβλιοπαρουσιάσεων "Σύλλης" εδώ και εδώ.]

Πρόεδρος και στυλοβάτης της Ένωσης Συλλαίων από την ίδρυση της το 2011, και άοκνος μελετητής της Σύλλης εδώ και δύο τουλάχιστον δεκαετίες, ο συγγραφέας μάς παραδίδει ένα ώριμο έργο καθοριστικής σημασίας για την ιστορία της Σύλλης που παρουσιάζει επίσης μεγάλο ενδιαφέρον για τους μελετητές του Μικρασιατικού Ελληνισμού, χωρίς να είναι απρόσιτο ή αδιάφορο στον γενικό αναγνώστη. Το βιβλίο υποδιαιρείται στις ενότητες ΓΕΝΙΚΑ (σελ. 19-22), ΙΣΤΟΡΙΚΑ (σελ. 23-98), ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ (σελ. 99-178), ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΗΣ (σελ. 179-194), Η ΕΞΟΔΟΣ (σελ. 195-204), ΕΠΙΛΟΓΟΣ (σελ. 205-206), ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΗ (σελ. 207-223), και (πρόσθετο) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ (σελ. 225-239).

Ανάμεσα στις κυριότερες συνεισφορές της μελέτης αυτής ξεχωρίζουν:

-- Η ελκυστική και πειστική θεωρία (σελ. 41-58) για την προέλευση των Συλλαίων από ακρίτες της Βυζαντινής Συρίας που υποχώρησαν αρχικά στο Σύλλαιον της Παμφυλίας (κοντά στην Αττάλεια) και μεταφέρθηκαν λίγους αιώνες αργότερα στην περιοχή του Ικονίου από τους Σελτζούκους, βασιζόμενη στην πρόσθετη σημασία "ακρίτας" του όρου "Τσάκωνας" (λόγω καταγωγής πολλών ακριτών), που εξηγεί και τους θρύλους της απευθείας μεταφοράς ή μετανάστευσης Λακώνων στην περιοχή του Ικονίου που αναφέρει ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλος ΣΤ' (1). Η θεωρία αυτή πρωτοδιατυπώθηκε από τον Γεώργιο Σκαλιέρη (σελ. 224-225 & 343-344) στο σύγγραμμα του Λαοί και φυλαί της Μικράς Ασίας: Μετά πινάκων και χαρτών (1922), με εσφαλμένη όμως ταύτιση Σύλλης και Συλλαίου, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, που θεωρεί ότι οι νεοφερμένοι απλά έδωσαν στην καινούργια πατρίδα το όνομα της παλιάς.

-- Η παράθεση επιγραφής από την γειτονική μονή του Αγίου Χαρίτωνος (σελ. 65-66) που δείχνει ότι το 1288 οι Συλλαίοι μνημόνευαν πρώτα τον Οικουμενικό Πατριάρχη (Γρηγόριο), ύστερα τον Ευσεβέστατο Βασιλέα και Αυτοκράτορα Ρωμαίων (Ανδρόνικο), και τέλος τον Μεγαλογενή Μεγάλο Σουλτάνο και Αυθέντη των (Καϊκαούση).

-- Η πρώτη νεότερη αναφορά (σελ. 77) στην Σύλλη και στον ελληνορθόδοξο πληθυσμό της, από τον περιοδεύοντα Πατριάρχη Ιεροσολύμων Χρύσανθο Νοταρά, που σημείωσε (Οκτώβριος 1722) στο "Οδοιπορικό" του

Ελάβομεν από κοτζά-Στέφανον και κοτζά-Γεώργιον τους επιτρόπους τα άσπρα του κουτίου από το χωρίον Σίλλε, γρόσια 100

-- Η αναφορά (σελ. 72-76) των 18 Οθωμανικών φιρμανιών (από 1690 έως και 1809) με τα οποία επικυρώνονταν διάφορα προνόμια που είχαν παραχωρηθεί στους Συλλαίους από τον Σελτζούκο Σουλτάνο Αλλαεντίν Α'. (Τα φιρμάνια αυτά, που φαίνεται να είναι άγνωστα στους Τούρκους ερευνητές, είναι κατατεθειμένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη από το 1925, μαζί με επιμελημένες μεταφράσεις που υπέβαλε ο Γεώργιος Μαυροχαλυβίδης το 1955. Το φιρμάνι της 13/8/1759 παρατίθεται, μαζί με την μετάφραση Μαυροχαλυβίδη, στις σελίδες 226-227.)

-- Οι πολύτιμες πληροφορίες (σελ. 80) για τον εκ Καλαβρύτων διδάσκαλο Γρηγόριο Ιωαννίδη, που εκδιώχτηκε από το ελληνικό σχολείο του Ικονίου λόγω της Επανάστασης του 1821 και για κάποιον Βασίλη Σιλλελή που υπηρέτησε στην Ιωνική Φάλαγγα, σώμα Ελλήνων Μικρασιατών που πολέμησαν στην Ελλάδα του 1821.

-- Η παράθεση αυτούσιας της επιστολής (16 Δεκεμβρίου 1906), σελ. 113, των Συλλαίων ταπητουργών αδελφών Βαϊανού προς τον πρόεδρο του Μικρασιατικού Συλλόγου Αθηνών "Ανατολή", καθηγητή Μαργαρίτη Ευαγγελίδη, με την οποία ζητούν να μάθουν

πόθεν δυνάμεθα να προμηθευθώμεν αναπαραστάσεις αναγλύφων αρχαίας ελληνικής τέχνης ή και άλλων παραστάσεων επίσης ελληνικών σχεδίων, όπως εφαρμόσωμεν αυτάς επί των ταπήτων της κατασκευής μας 

[Πράγματι υπάρχει μαρτυρία (σελ. 112) για την εμφάνιση "θαυμασίων σχεδίων εκ της ελληνικής μυθολογίας" σε τάπητες των αδελφών Βαϊανού σε έκθεση ταπήτων στο Ικόνιο ... το φθινόπωρο του 1914!]

-- Η εκτενής και τεκμηριωμένη αναφορά στις προσπάθειες ίδρυσης Σχολής Νηπιαγωγών στην Σύλλη (1907-1911), σελ. 127-132.

-- Η μαρτυρία Σπαρτιατών (της Πισιδίας) για 'τάγμα εργασίας' αποδεκατισμένων και εξουθενωμένων Συλλαίων που πέρασε από την περιοχή τους (σελ. 89), αλλά και η αναφορά του Μητροπολίτου Ικονίου Προκοπίου για διώξεις Ελλήνων στην περιοχή του (σελ. 90-91) σε επιστολή του (2 Φεβρουαρίου 1915).

-- Η μαρτυρία του Γεωργίου Κοπάση -- αναδημοσιευόμενη (σελ. 94-95) από την Έξοδο Β' του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών -- για την θανατερή εξορία των Συλλαίων το 1922 (από μία ομάδα 420 ατόμων που ξεκίνησαν από το Ικόνιο τα Χριστούγεννα του 1921 έφτασαν στο Ντιάρμπεκιρ 60-70).

-- Η παράθεση (σελ. 198-199) μεγάλου μέρους της επιστολής (Ικόνιον, 17 Μαϊου 1924), σωζόμενης στο Ιστορικό και Εθνογραφικό Μουσείο των Ελλήνων της Καππαδοκίας, του τελευταίου δημάρχου Σύλλης Ιωάννη Χριστοφορίδη (και μόνου άνδρα που παρέμενε πλέον στην Σύλλη) προς τον Δημήτριο Οικιάδη, Έλληνα πληρεξούσιο στην 8η Υποεπιτροπή της Μεικτής Επιτροπής Ανταλλαγής Πληθυσμών, τον οποίον ερωτά

Θα ήτο άραγε δυνατή η μεταφορά της εν τη εκκλησία μας μαρμαρίνης πλακός του τάφου του Πορφυρογεννήτου Ιωάννου του Κομνηνού, τελευτήσαντος ότε ην όμηρος παρά τω Σελτζούκω Σουλτάνω του Ικονίου και ταφέντος εις την εσχάτως καταστραφείσαν μονήν του Αγίου Χαρίτωνος;

[Η πλάκα αυτή του 1297 βρίσκεται σήμερα στον περίβολο του Αρχαιολογικού Μουσείου του Ικονίου, και κάποιοι από εμάς την είδαν εκεί κατά την διάρκεια της εκδρομής της Ένωσης Συλλαίων τον Αύγουστο του 2010. Αν και δεν ερμηνεύτηκε πλήρως πριν από το 1937, οι Συλλαίοι γνώριζαν ότι μνημονεύει τον αυτοκρατορικό απόγονο Μιχαήλ Κομνηνό, ήδη από το 1766 (μαρτυρία Carsten Niebuhr), βλέπε: Τάκη Σαλκιτζόγλου Η ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΙΤΩΝΟΣ ΣΤΗ ΣΥΛΛΗ ΤΟΥ ΙΚΟΝΙΟΥ (Ένας διάλογος Ορθοδοξίας - Ισλάμ στον 13ο αιώνα), Δελτίο Κ.Μ.Σ., τόμ. ΙΣΤ', σελ. 119-166, 2009.]



-- Και πάλι ο Ιωάννης Χριστοφορίδης, εμφανίζεται, χάρις σε προφορική αφήγηση του αείμνηστου γιου του Μιχάλη Χριστοφορίδη, διατεθειμένος ακόμη και να δολοφονήσει (!) τον δικτάτορα Πάγκαλο λόγω της απόφασης του να αποτρέψει την αποστολή κάποιων Μουσουλμάνων Τσάμηδων στην Τουρκία (στα πλαίσια της Ανταλλαγής Πληθυσμών) και την δημιουργία στην Θεσπρωτία της "Νέας Σύλλης" (υποσημ. 357, σελ. 201).

Ανάμεσα στις πολλές φωτογραφίες που προστέθηκαν στην νέα έκδοση της "Σύλλης":

-- Το κωδωνοστάσιο του ναού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (σελ. 38, Αρχείο Κ.Μ.Σ.)

[Βλέπε σχετικά και: Τάκη ΣαλκιτζόγλουΗ καμπάνα του ναού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ της ΣύλληςΜικρασιατική Ηχώ, φύλλο 432, Ιανουάριος-Μάρτιος 2016.]

-- Η περιμετρική αναθηματική επιγραφή (1816) της Αγίας Τράπεζας του ναού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (σελ. 184) και η επιτύμβια πλάκα (1870) των Γεωργίου και Διαμάντας Ασταρτζή και του εγγονού τους Χαρίτωνα (σελ. 141), χαραγμένες και οι δύο σε αρχαΐζοντα ελληνικά.

-- Η φωτογραφία του συγγραφέα σε ηλικία 17 μηνών με νηπιακό (!) ετέκσε (1936), τρυφερά τοποθετημένη δίπλα στην περί Σχολής Νηπιαγωγών συζήτηση που αναφέρθηκε παραπάνω (σελ. 130), καθώς και η φωτογραφία του Ε. Παπαθεοφάνους όρθιου πάνω σε καρέκλα την πρώτη μέρα που θα πήγαινε στο νηπιαγωγείο της Σύλλης (σελ. 238).

-- Η φωτογραφία από τον εορτασμό του Αγίου Γεωργίου, που περιλάμβανε την ολονύκτια μετάβαση σε μία τοποθεσία που ονομάζονταν "Άραβας Γιώργης", σε ανάμνηση ίσως -- και σύμφωνα με την θεωρία προέλευσης των Συλλαίων που προαναφέραμε -- κάποιου εθίμου από κάποια μακρινή πατρίδα (σελ. 169). Ο εορτασμός αυτός αναφέρεται από τον Γεώργιο Μαυροχαλυβίδη (3).

-- Από τις φωτογραφίες της Γερτρούδης Μπελ (1905) ξεχωρίζει η έξυπνη σύζευξη δύο φωτογραφιών της μονής του Αγίου Χαρίτωνος σε μία (σελ. 30-31).

-- Από τις φωτογραφίες του ανακαινισμένου ναού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (2012) ξεχωρίζει η φωτογραφία του ιερού με τις αποκαλυφθείσες τοιχογραφίες της δεύτερης φάσης τοιχογράφησης (σελ. 229).

Ανάμεσα στις προσθήκες της νέας έκδοσης σημαντικότερη είναι η τελική ενότητα ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΗ, που αποτελείται από τα άρθρα του συγγραφέα Η Χριστιανική παράδοση για την Αγία ΘέκλαΤο πέτρινο γεφύρι της Σύλλης (αναπάντεχη αναφορά στην Τουρκο-Αιγυπτιακή σύγκρουση του 1832), Το βαρύτιμο παραπέτασμα της Ωραίας Πύλης, από Το τραγούδι της Καμάρας (παραλλαγή του Γεφυριού της Άρτας στα Σιλλιώτικα και στα Νεοελληνικά, τραγουδισμένη από τον 'μπερμπάντη' αγγειοπλάστη Σάββα Βασιλειάδη), και από ανέκδοτη επιστολή (Κ.Μ.Σ.) του Γιώργη Καρίπογλου (προς τις κυρίες Κιουντούκογλου Θοδώρα και Βεζιρτζόγλου Ζωή), επίσης στα Σιλλιώτικα και Νεοελληνικά (28 Μαρτίου 1954), στο υστερόγραφο της οποίας αναφέρεται η μαγνητοφώνηση της "Καμάρας" (από τον ίδιο και τον Γεώργιο Μαυροχαλυβίδη):

Μπερμπάτση Σάββας μι τ' τζουράν του τραγούρησι καμάρας τραγούρι κ' πήραμ' τα σ' γραμμοφώνι, να τα ξέριτι.

Προστέθηκαν επίσης στην νέα έκδοση το τμήμα της επιστολής (13 [14] Μαΐου 1905) της Γερτρούδης Μπελ που αναφέρεται στην Σύλλη (σελ. 82-83) και μικρό απόσπασμα (σελ. 196) από το ημερολόγιο (1921) του καθηγητή της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης και μέλους της Μικρασιατικής Άμυνας Ηλία Αλτίνογλου (πεθερού αργότερα του Μίκη Θεοδωράκη):  

Οι πλείστοι κάτοικοι κρημνίζουν τας οικίας και πωλούν τα υλικά. Π. χ. στη Σίλλη υπήρχαν 1.000 (χίλιες) οικίες. Προ 8 ετών 640. Προ 2 ετών 250. Τώρα κρημνίζονται τα υπόλοιπα υπό στρατιωτών δια να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμη ύλη. Αι υλικαί ζημίαι μόνον εις Σίλλην ανέρχονται ίσως εις ένα δισεκατομμύριον.

Όπως γράφει ο συγγραφέας στο τέλος του Επιλόγου (σελ. 206):

Η μισοπραγματική - μισοφανταστική εικόνα της σημερινής Σύλλης, πράγμα περίεργο, διατηρεί ακέραια τη σχέση της με την πάλαι ποτέ ακμαία Σύλλη των Ελλήνων. Κυρίως γιατί επιβάλλεται στον επισκέπτη με τον περίλαμπρο βυζαντινό ναό της και επειδή εξακολουθεί πάντα να στεφανώνεται από τις γύρω αρχαίες σπηλιές της, τεράστιες κερήθρες ενός μελισσιού, απ' όπου οι μέλισσες έχουν προ πολλού πετάξει.

Δύσκολη η αναψηλάφηση μιας κοινότητας που έχει πετάξει σ' άλλα μέρη, ειδικά όταν το μικρό της μέγεθος και η απόμακρη τοποθεσία της την άφηνε έξω από τις λεωφόρους των ιστορικών: για να ολοκληρώσει αυτό το βιβλίο, ο συγγραφέας όφειλε να κινηθεί στις ατραπούς της Ιστορίας, συλλέγοντας πληροφορίες από κάθε πιθανή και απίθανη πηγή, αναζητώντας την αγαπημένη Σύλλη παντού και πάντοτε! Οι αναφορές στην μακρινή πατρίδα σχετικά λίγες, οι αφιερωμένες σ' αυτήν μελέτες ελάχιστες* ... αλλά ο συγγραφέας προχώρησε απτόητος, χαρίζοντας μας ένα έργο ευρύτερου ενδιαφέροντος, ένα πολύτιμο εργαλείο μελέτης του Μικρασιατικού Ελληνισμού.

Κάποιες από τις δυσκολίες της συγγραφής γίνονται φανερές από τα παρακάτω (που τονίζουν επίσης την αντικειμενικότητα και ενδελέχεια του βιβλίου):

-- Σύμφωνα με στατιστική του έτους 1905 ... υπηρετούσαν στην Σύλλη τέσσερις 'απαίδευτοι' ιερείς και κανείς 'πεπαιδευμένος' (σελ. 152), ενώ μέρος επιστολής (23 Μαρτίου 1903) του εφημέριου Σύλλης, αρχιμανδρίτη Θεοφάνη, που παρατίθεται στην σελίδα 155, εξασθενεί τον ισχυρισμό (παρά την παραδοχή του γράφοντος):

Τώρα εις το Ικόνιον εγέμισαν οι Προτεστάντηδες, οι Ιησουΐτηδες, οι Άγγλοι και οι Αμερικανοί. Έχουν σχολεία όλα δωρεάν και κλέπτουν τα τέκνα μας. Ημείς είμεθα ανάξιοι ποιμένες, δεν ημπορούμεν να φυλάξωμεν τα πρόβατα μας, διότι δεν ξεύρομεν γράμματα.

-- Ενώ ο διδάσκαλος Γεώργιος Ασκητόπουλος, που δίδαξε στην Σύλλη στις αρχές του 20ου αιώνα (βλέπε και ιστορική φωτογραφία σελίδας 121) και την επισκέφθηκε και πάλι τον Ιανουάριο του 1914, γράφει στις 7-10-1918, εντυπωσιασμένος από την πνευματική της ζωή και γενικότερη ευημερία, για "κομψήν και φιλόξενον ελληνόφωνον κωμόπολιν, την οποίαν δύναμαι να ονομάσω Μικρούς Παρισίους" (σελ. 145), στην αναφορά του Έλληνα προξένου στο Ικόνιο της 5-7-1916 διαβάζουμε (σελ. 106) για τους Συλλαίους:

Εν τη μεγάλη δε ταύτη οικονομική ευημερία και ακμή περί ουδενός δυστυχώς εθνικώς σοβαρού αντικειμένου ηδυνήθησαν να σκεφθώσι καν, εσπατάλησαν δε άπαντα τα κακώς κεκτημένα πλούτη εις έργα κενοδοξίας, ανεγείροντες εντός χαραδρών ιδιωτικά προς επίδειξιν μέγαρα πολυδάπανα και πάσης ηδυπαθείας, διαφθοράς και κακοηθείας...  

[Σχεδόν ολόκληρη η αναφορά του Έλληνα προξένου για τις Ελληνορθόδοξες κοινότητες της Λυκαονίας και της Καππαδοκίας παρατίθεται σε παράρτημα (σελ. 581-596) του βιβλίου της Σίας Αναγνωστοπούλου "Μικρά Ασία 19ος αιώνας - 1919".]

Πέρα από τα 'δύσκολα', όπως αυτά που μόλις αναφέρθηκαν, υπάρχουν και τα 'εύκολα', με ένα από τα οποία (σελ. 174) τελειώνω:

Όταν κάποτε ζητούσαν πληροφορίες από κάποιες γυναίκες πρόσφυγες από το Μιστί της Καππαδοκίας, για την περιγραφή της δικής τους παραδοσιακής φορεσιάς, αυτές απάντησαν:

Μα τι να σου πούμε, κόρη μου! Θαρρείς ότι φοράγαμε πάνω μας τα χρυσάφια και τα στολίδια της Σιλλιώτισσας;

[Το υπέροχο αυτό στιγμιότυπο, την διάσωση του οποίου οφείλουμε στην Άννα Γουίλ-Μπαδιεριτάκη, μου δίνει την ευκαιρία να επαινέσω την διαρκή προσπάθεια του συγγραφέα να αντιπαραβάλει την Σύλλη με άλλες μικρασιατικές ή και ελλαδικές κοινότητες: διαβάζουμε για παράδειγμα ότι η φράση "δάσκαλε, το κρέας δικό σου, τα κόκκαλα δικά μου", με την οποία παρέδιδε ο πατέρας τον γιο στον δάσκαλο, και την οποία διασώζει η Νέλλη Μελίδου-Κεφαλά (5), αναφέρεται επίσης από τον Νίκο Καζαντζάκη (υποσημ. 231, σελ. 132).]

*Κύριες πηγές του συγγραφέα, κατά χρονολογική σειρά:

-- (1) "Ιστορική περιγραφή του εν Βιέννη προεκδοθέντος χωρογραφικού πίνακος της μεγάλης Αρχισατραπείας Ικονίου" (Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλος ΣΤ', 1815)

-- (2) "Ο Συλλαίος" (Νικόλαος Βακαλόπουλος, 1909)

-- (3) "Η Σίλλη" (Γεώργιος Μαυροχαλυβίδης, 1953)

-- (4) "Το γλωσσικό ιδίωμα της Σύλλης" (Θανάσης Κωστάκης, 1968)

-- (5) "Πρόσφυγες από τη Σίλλη Ικονίου -- Η προσαρμογή ενός πληθυσμού εμπόρων στην Ελλάδα" (Νέλλη Μελίδου-Κεφαλά, 1987/2015)


[Takis Salkitzoglou's "Sille of Konya, a Greek town in the heart of Asia Minor" was very recently republished by Baltas Publisher, improving and augmenting the 2005 publication by the Institute of Greater Hellenism. Highlights include: the theory of Sille having been established by the transfer, by the Seltzuks, of descendants of Byzantine border guards ("Tsakones") from Syllaion (near Antalya), building on Georgios Skalieris' 1922 theory; a 1288 inscription from the St. Hariton monastery mentioning first the Ecumenical Patriarch (Gregorios), then the Byzantine Emperor (Andronikos), and last the Seltzuk Sultan (Kaykaus); an October 1722 mention of Sillean donation by the traveling Jerusalem Patriarch Chrysanthos Notaras; brief discussion of the 18 Ottoman firmans (1690-1809), apparently unknown to Turkish researchers, corroborating Sille privileges granted by the Seltzuk Sultan Alaeddin A', brought by Silleans to Greece and translated by Georgios Mavrohalyvidis in 1955; the dismissal of Kalavrytan teacher Gregorios Ioannidis from a Konya Greek school in 1821, as well as the participation of a certain Vassilis Sillelis to the revolution in Greece; a 1906 letter by the Vaianos brothers, requesting ancient Greek designs for their carpets; the attempts (1907-1911) to establish a school for kindergarten teachers in Sille; the testimonies by Konya Metropolitan Prokopios (February 2, 1915) on persecution of Greeks and by Isparta Greeks on a 'labor battalion' consisting of decimated and exhausted Silleans; the testimony by Georgios Kopassis about only 60-70 exiled Greeks, out of 420 departing from Konya on Christmas 1921, arriving at Diyarbekir in early 1922; a 1921 reference by Ilias Altinoglou to the destruction of Sille houses, both by their own owners and by Turkish soldiers; the failed attempts by Sille's last mayor, Ioannis Christoforidis, to bring to Greece the 1297 Manuel Komnenos tombstone (shown above) and to establish a New Sille in Thesprotia; 1905 Sille photos by Gertrude Bell, including a 'double' photo of St. Hariton's monastery, as well as her 5/13/1905 letter mentioning Sille; a photo of Archangelos Michael's bell tower; photos of inscriptions from 1816 (Archangelos Michael's altar) and 1870 (tombstone) in Archaic Greek; photos of the author in toddler's Sillean dress (1936) and of E. Papatheophanous standing on a chair on his first day to attend kindergaten in Sille; a photo from the 'Arab St. George' all-night celebration (a tradition recorded by Georgios Mavrohalyvidis); three brief articles by the author (on the Hagia Thekla local legend, on Sille's stone bridge (and its unexpected role in the Turkish-Egyptian war of 1832), and on the legend of the Archangelos Michael iconostasis curtain); the Sillean version of the Arta Bridge song (as performed in 1954 by potter Savvas Vasiliadis and recorded by Georgios Mavrohalyvidis) and a 1954 letter by Giorgis Karipoglou, both in Sillean Greek with Modern Greek rendering; contrasting reports and evidence on the education of Sillean priests and on the Hellenicity of Silleans; a lovely testimony, by a woman from Misti of Cappadocia, recorded by Anna Weale-Badieritaki, on the gold and ornaments of the traditional Sillean dress.]   

Τρίτη 3 Ιανουαρίου 2017

Ημερολόγιο Σύλλης 2017 [Χαρίτωνα Φραγκούλη]

Με την έναρξη της καινούργιας χρονιάς, πρώτη εργάσιμη ημέρα, έφτασε στα χέρια μου η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ της καρδιάς μας και η ΣΥΛΛΗ των ονείρων μας!, ένα καλαίσθητο ημερολόγιο 2017 (ιδιωτική έκδοση) που ο ευαίσθητος δημιουργός του, Χαρίτων Φραγκούλης, αφιερώνει στους παππούδες του, Χαρίτωνα και Ελένη Κυνηγίδη*, και στην κόρη του Αναστασία. Παραθέτω μία σύντομη περιγραφή:

-- Ιανουάριος: Ελληνικά σπίτια της Σύλλης

-- Φεβρουάριος: ποίημα για την Ανατολή του Γεωργίου Π. Μαυροχαλυβίδη

-- Μάρτιος: φωτογραφία της Σύλλης (Γερτρούδη Μπελ, 1905)

-- Απρίλιος: κρήνες της Σύλλης

-- Μάιος: γυναικείες φορεσιές της Σύλλης

-- Ιούνιος: αναφορά στα Σιλλιώτικα και απόσπασμα από τον "Συλλαίο" του 1909

-- Ιούλιος: η "μεγάλη γκλησιά" (ναός Αρχαγγέλου Μιχαήλ)

-- Αύγουστος: η πρώτη εκδρομή της Ένωσης Συλλαίων στην Σύλλη (Αύγουστος 2010)

-- Σεπτέμβριος: ο ναός της Θεοτόκου Σπηλιώτισσας (μονή Αγίου Χαρίτωνος)

-- Οκτώβριος: η έξοδος των Συλλαίων το 1922-1924 και τα "τάγματα εργασίας"

-- Νοέμβριος: το τέμπλο του ναού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ ύστερα από την ανακαίνιση του

-- Δεκέμβριος: ο Ληξιαρχικός Κώδικας Σύλλης που διέσωσε ο Ιωάννης Χριστοφορίδης

*Ελάχιστος φόρος τιμής σε όλους εκείνους που κατάφεραν μετά την πτώση να σηκωθούν, μετά το θρήνο να τραγουδούν, μετά το πένθος να χορεύουν. Και αθάνατοι μέσα στις ψυχές μας να κατοικούν.

[2017 Sille calendar produced by Hariton Fragoulis.]