Ανάστα Σμυρναίου

Την ακούσαμε να τραγουδάει στην διάρκεια της πρόσφατης ομιλίας της Σοφίας Καραγαβριηλίδου που διοργάνωσε η Ένωση Συλλαίων στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης. Ο πρόεδρος της Ένωσης, Τάκης Σαλκιτζόγλου, μου έστειλε το άρθρο ΧΑΤΖΗΟΥΣΤΑΛΑΡ του Αργύρη Πετρονώτη από τον Εικοστό Τόμο των Μικρασιατικών Χρονικών (σελ. 197-260), αφιερωμένο στον πατέρα της Ανάστας Σμυρναίου, πρωτομάστορα Χατζή-Αντώνη Χατζηθεοδωρίδη, και στους δύο αδελφούς του, μαστόρους κι αυτούς: παραθέτω κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία από το άρθρο αυτό παρακάτω.

-- η Ανάστα Σμυρναίου έφτασε στην Ελλάδα, στην Πρέβεζα συγκεκριμένα, σε ηλικία 5 ετών, το πρωί της 12ης Δεκεμβρίου 1924, στην αγκαλιά της νεκρής από το κρύο θείας της

-- το πλοίο είχε βεβαίως ξεκινήσει από την Μερσίνα, την πορεία προς την οποία από το Ικόνιο -- όπου κυρίως έζησε ο πατέρας της, γιος Πόντιου βοσκού και κρυπτοχριστιανής, ύστερα από τον γάμο του με την Συλλαία Μαρή Κιολέογλου το 1907 -- αποθανάτισαν οι πρόσφυγες σε "ραστ" μοιρολόι (και διέσωσε η Ανάστα) ως εξής:

Μερσίν γιολαριντά τοϋτοΰ(γι)ορ

Στο δρόμο για την Μερσίνα καπνός σηκώθηκε ντουμάνι,

Μιστιάν εβλεριντέ μπαϊκουσλάρ οτιγιόρ

Στο χωριό Μιστιάν έχουν ξεσηκωθεί (φεύγουν), ερήμωσαν τα σπίτια (οι κουκουβάγιες φωλιάζουν),

Αννά μπου μουατζερλίκ ολουμντέν μπεττέρ

Μάνα μου, αυτή η προσφυγιά, χειρότερη από (το) θάνατο.

Αμάν Αλλαχίμ αμάν σενινλέ ντιλέ.

Αμάν, Θεέ μου, αμάν! Άκουσε το παράπονό μας, ας είσαι μαζί μας!

Κιλσενίν ονοϋντέ μπιρ μπινά ντασί

Μπροστά στην εκκλησία είναι μια μεγάλη πέτρα.

τσεκίν κιρατιμί μπινσίν μπίνμπασι

Τραβήχτε το άσπρο μου άλογο ν' ανέβει ο χιλίαρχος,

ματζουρλάν οϋστοϋντέ τσαβουσούνμπασι

πάνω στους πρόσφυγες, είναι στους τσαούσηδες αρχηγός.

ντινί μπιρ ογρούνα γκιντέν γιαβουρλάρ

Στον ώμο τον δικό τους πηγαίνουμε εμείς οι άμοιροι.

Γιαλβαρίν κιλσεγιέ τζαμί ολμάσιν

Παρακάλεσε, η εκκλησία τζαμί να μη γίνει,

μπιλμεντίκ μιλλετλέρ ναμάζ κίλμασιν

άνθρωποι που δεν είναι χριστιανοί να μην κάνουν (εκεί) ναμάζ,

μπακινίζ κιλσεγιά χιτσμπίρ κάλμασι

κοιτάχτε μέσα στην εκκλησία να μη μείνει τίποτα.

Αμάν Αλλάχ αμάν σενινλέ ντιλέ.

Αμάν, Θεέ μου, αμάν! Άκουσε το παράπονό μας, ας είσαι μαζί μας!

Σου νταγίν αρτιντά γιαρελί τσοκ τουρ

Πίσω από το βουνό πολλοί πληγωμένοι υπάρχουν

γκελμέ ντοκτόρ γκελμέ τσαρεσί γιοκ τουρ

Μην έρχεσαι, γιατρέ, μην έρχεσαι, δεν υπάρχει γιατρειά.

μπιρ Αλλαχτάν μπασκά κιμσεσί γιοκ τουρ

ούτε ο Θεός δεν μπορεί να τους γιατρέψει.

ντινί μπιρ ογρούνα γκιντέν γιαβρουλάρ,

Στον ώμο τον δικό τους πηγαίνουμε εμείς οι άμοιροι.

Σαμπαχτάν καλκτίμ γκιουνές παρλάγιορ

Σηκώθηκα το πρωί και ο ήλιος λάμπει^ [όμως]

τσετελέρ οτουρμούς πουτσάκ γιαγλάγιορ

κάθισαν οι τσέτες κι ακονίζουν τα μαχαίρια τους.

Ερμενίκιζλαρί/Ουρούμκιζλαρί γιαμάν αγλάγιορ

Και οι Αρμενοπούλες/Ρωμιοπούλες θρηνούν και κλαίνε.

ντινί επίρ ογρούνα γκιντέν γιαβουρλάρ.

Αμάν, Θεέ μου, αμάν! Άκουσε το παράπονό μας, ας είσαι μαζί μας!

-- ο πατέρας της Ανάστας -- που "έκανε φιλίες και με τους Μουσουλμάνους, αλλά μόνο με Μπεκτασήδες και Μεβλεβήδες, τους Οσμανλήδες ούτε τους ήθελε ούτε τους συναναστρεφόταν" -- έσμιξε με την οικογένεια του στην Ελλάδα το 1925, ύστερα από εξορία στο Ντιγιάρμπεκιρ, όπου έσωσε την ζωή την δική του και πολλών άλλων τελειώνοντας το χτίσιμο του ημιτελούς "Τζαμιού της Εξορίας" -- το σημαντικότερο από μια άποψη έργο του από όλα τα άλλα στην Τουρκία και στην Ελλάδα (αλλά και στην Παλαιστίνη (1903-1907) και Ρωσία (1916-1917))!

-- αν και τραγουδούσε στα Τούρκικα και επιθυμούσε "να ταφεί στο Ικόνιο", η Ανάστα Σμυρναίου πρόλαβε να γράψει και κάτι, στα Ελληνικά επιτέλους, σε ρυθμό "χετζάζ-χιτζασκάρ", για τον μαρτυρικό μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο:

Λαμπερός αστέρας,
αετός της Ιωνίας,
των Ορθοδόξων Χριστιανών
ο πατέρας και ποιμήν,
αρχιεπίσκοπος των Ελλήνων Σμυρνιών,
     Τεριρέμ........
Του Χριστού ήσουν μιμητής,
της αγάπης και στοργής,
της αγάπης τύπος και στοργής.
      Τεριρέμ......
Τώρα βρίσκεσαι στα ύψη,
ναι, στα ύψη,
Είσαι στην καρδιά μας, Χρυσόστομε.
Η μνήμη σου αιώνια...

[Lament of Greek/Armenian exchangees traveling from Konya to Mersina in late 1924, preserved and translated from Turkish by Anasta Smyrnaiou.]