Κυκλοφορεί από τις αρχές του μήνα (Εκδόσεις Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη) το πολυαναμενόμενο βιβλίο της Νέλλης Μελίδου-Κεφαλά (πρώην διευθύντριας του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας-Θράκης)
Πρόσφυγες από τη Σίλλη Ικονίου -- η προσαρμογή ενός πληθυσμού εμπόρων στην Ελλάδα
Το βιβλίο αυτό είναι, με ελάχιστες αλλαγές, η μεταπτυχιακή διατριβή της συγγραφέως στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου το 1987^ βασίζεται σε συνεντεύξεις Συλλαίων προ τριακονταετίας -- τμήματα των οποίων έχουν συμπεριληφθεί σε CD που συνοδεύει το βιβλίο -- σχολιασμένες εύστοχα και κατά θεματική ενότητα από την συγγραφέα.
Το κείμενο του βιβλίου χωρίζεται σε τρία μέρη: ΣΤΗ ΣΙΛΛΗ 1900 - 1924 (σελ. 19 - 100)*, ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1924 - 1956 (σελ. 101 - 144)**, Η ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ (σελ. 145 - 168)***. Υπάρχουν επίσης πολλές φωτογραφίες, και 'αρχειακές' (σελ. 196 - 229) και σύγχρονες, από το ταξίδι της συγγραφέως (και της Ένωσης Συλλαίων) στην Σύλλη το 2010, που, όπως γράφει η ίδια στον Πρόλογο, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην απόφαση της να εκδοθεί [τελικά] το βιβλίο (σελ. 230 - 251). Το βιβλίο συμπληρώνουν σύντομα βιογραφικά των πληροφορητών Συλλαίων (πρώτης γενιάς, γεν. 1894 - 1914, δεύτερης γενιάς, γεν. 1917 - 1933, τρίτης γενιάς, γεν. 1943 -), δισέλιδο Γλωσσάρι, και πεντασέλιδη Σύνοψη στα Αγγλικά.
Θα χαρακτήριζα το βιβλίο 'ευχάριστα χαοτικό', καθώς, παρά την ταξινόμηση τους ανά θέμα, οι συνεντεύξεις σπρώχνουν συνεχώς τον αναγνώστη προς απρόβλεπτες κατευθύνσεις. Οι εκπλήξεις είναι πολλές, διαβάζουμε για παράδειγμα για σπίτια με σαλόνι στο οποίο μπορούσαν τα παιδιά να κάνουν ποδήλατο, για παιδιά πρώτης δημοτικού που μπορούσαν να ξεχωρίζουν τον "πίλο" (καπέλο) από τον "πηλό" (λάσπη), για Συλλαίες ράφτρες που έραβαν ακόμη και για γυναίκες από το Χαλέπι, για Τούρκους της Σύλλης που άρχισαν να κυριαρχούν σε επαγγέλματα όπως του κτίστη και του αγγειοπλάστη λόγω της στροφής των Συλλαίων στο εμπόριο, για άνδρες που μέσα στην Σύλλη τραγουδούσαν "Βενιζέλαρε πατέρα της πατρίδας", για γυναίκες που μόλις είδαν την θάλασσα είπαν "να μας σφάξουν οι Τούρκοι, στο βαπόρι δεν μπαίνουμε", για Συλλαίους που πετροβολούσαν καταστήματα Εβραίων τις Κυριακές στην Θεσσαλονίκη, για τον πρώτο χορό Συλλαίων και Ικονιωτών που ματαιώθηκε λόγω του Βενιζελικού Κινήματος της 1ης Μαρτίου 1935, κλπ
Αν και κυρίως λαογραφικό, το βιβλίο έχει και σημαντικό ιστορικό ενδιαφέρον, καθώς ρίχνει αρκετό φως στις σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων πριν, κατά την διάρκεια, και αμέσως μετά την Μικρασιατική Εκστρατεία (αλλά και το τοπικό αντικεμαλικό κίνημα του Ντελημπάς). Θίγονται, χωρίς φόβο και πάθος, και οι καλές και οι κακές στιγμές της συνύπαρξης, και προκύπτει το συμπέρασμα ότι, παρά τα γενικότερα προβλήματα, και τα πολλά θύματα (είτε με επιτόπιες εκτελέσεις είτε μέσω της Εξορίας), οι σχέσεις με τους Τούρκους της Σύλλης ήταν πολύ καλές. Στο θέμα της Εξορίας ξεχωρίζει η αφήγηση του Θόδωρου Μακρίδη, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν η μαρτυρία του Μιχάλη Παναγιωτίδη για την παρουσία του Γερμανού αρχιστρατηγού του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου Λίμαν φον Σάντερς στην Σύλλη το 1920 (για να επιθεωρήσει τα εκπαιδευόμενα Τουρκικά στρατεύματα) και το τραγούδισμα από την Φεβρωνία Παπαδημητρίου ενός Τουρκικού/Κεμαλικού πολεμικού άσματος (που τραγουδούσαν οι εκπαιδευόμενοι Τούρκοι στρατιώτες).
Επί του κυρίως θέματος, νομίζω ότι η συγγραφέας πετυχαίνει να δέσει τις αναμνήσεις των Συλλαίων 'πρώτης γενιάς', που ήταν δηλαδή σε θέση να έχουν άμεσες μνήμες από την Σύλλη, με τις εντυπώσεις των Συλλαίων δεύτερης και τρίτης γενιάς, βασισμένες σε όσα άκουσαν από γονείς και γιαγιάδες. Προκύπτει μία εικόνα ευμάρειας (και συνακόλουθη αίσθηση ανωτερότητας) των Συλλαίων, τόσο σε σχέση με τους Τούρκους της Σύλλης, όσο και σε σχέση με τους εντόπιους Έλληνες (αλλά και Εβραίους ακόμη) που γνώρισαν αργότερα. Η προσαρμογή στην Ελληνική πραγματικότητα ήταν σχετικά άνετη για τους περισσότερους, ακριβώς λόγω της εμπορικής παράδοσης και νοοτροπίας κινητικότητας που τους διέκρινε. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η απασχόληση αρκετών Συλλαίων στους σιδηροδρόμους, συνεχίζοντας την σχετική παράδοση από την Τουρκία, όπως και η επιβίωση αρκετών γυναικών (ιδίως σε οικογένειες που έμειναν ακέφαλες) μέσω της ταπητουργίας που γνώριζαν από την Σύλλη. Σε πολλές περιπτώσεις υπήρξε μετακίνηση των προσφύγων προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, ενώ αυτοί που ασχολήθηκαν με την γεωργία ήταν ελάχιστοι. Διαφαίνεται και μία τάση να συνεχίζει ο πρωτότοκος γιος την δουλειά του πατέρα, αφήνοντας ενδεχομένως τον δευτερότοκο να ασχοληθεί με κάτι άλλο ή να σπουδάσει.
Κατάθεση ψυχής των Συλλαίων ανεκτίμητης ιστορικής αξίας, το βιβλίο της Νέλλης Μελίδου-Κεφαλά θα συγκινήσει όσους έχουν Συλλαίικη ή και ευρύτερη Μικρασιατική καταγωγή, και γενικότερα θα ενδιαφέρει όσους ασχολούνται με ιστορικά και λαογραφικά, αλλά ακόμη και οικονομικά, θέματα, ενώ το καθιστά τραγικά επίκαιρο η τρέχουσα προσφυγική κρίση και το μέγα θέμα της υποδοχής και προσαρμογής των εκπατριζομένων πληθυσμών.
*Η Σίλλη. Ο τόπος, οι κάτοικοι -- Ασχολίες κατοίκων. Εσωτερική - εξωτερική μετανάστευση "από τη Σίλλη όλοι στο κουρμπέτι..." -- Το σπίτι -- Η θέση της γυναίκας. "Όταν δεν έχεις γλώσσα (να μιλάς) κι από δαχτυλίδι περνάς." -- Η εκπαίδευση. "Δάσκαλε, το κρέας δικό σου τα κόκκαλα δικά μου."-- Η κοινωνία της Σίλλης -- Η τομή 1920-1924
**Στην Ελλάδα 1924-1935. Αγώνας για την επιβίωση και προσαρμογή -- Οι "άνομοι" Εβραίοι -- Οι Σιλλαίοι και οι Ελλαδίτες -- Οι Σιλλαίοι μεταξύ τους και οι άλλοι πρόσφυγες -- Ένταξη στην Ελληνική κοινωνία. 1935-1956
***Η πρώτη γενιά -- Η δεύτερη γενιά -- Η τρίτη γενιά
[Nelli Melidou-Kefala's book Refugees from Sille (of/near Konya): the adaptation of a community of merchants in Greece was published early this month in Thessaloniki. The book describes both life in Sille until 1924 (and relations with local Turks) and assimilation into Greek society through 1956 (and relations with local Greeks, Thessalonian Jews, and other Anatolian Greeks). It is based on interviews with Silleans in the mid-80's, parts of which are recorded in an accompanying CD.]
